Hoe Bavel het Poolse Zakopane hoop gaf

Bijna veertig jaar geleden ontstond er in Bavel een band die niemand had kunnen voorspellen. Het dorp kreeg contact met Zakopane, een stad in het zuiden van Polen. Wat begon met een paar nieuwe pannen groeide uit tot een jarenlange vriendschap en talloze initiatieven die een groot verschil maakten.

Het begin van een bijzondere samenwerking

In 1985 trokken Helena en Manuel Garcia, beiden afkomstig uit Polen maar woonachtig in Bavel, aan de bel. De zorg in hun geboorteland, vooral voor kinderen met een beperking, was erbarmelijk. Burgemeester Peter van der Velde van de gemeente Nieuw Ginneken pakte dit op en vroeg Frans Schuurmans om in de werkgroep plaats te nemen. Er was nieuw elan nodig en Frans bleek de juiste man op de juiste plek.

De eerste stap was klein maar betekenisvol: het vervangen van de lekke aluminium pannen in het kindertehuis door roestvrijstalen exemplaren. Daarna volgden talloze ritten naar Polen. Vaak reden Frans en andere dorpsgenoten in één ruk de veertienhonderd kilometer naar Zakopane. De auto’s en busjes zaten vol met spullen, van bedden en dekens tot medische apparatuur en keukengerei.

Samen de schouders eronder

Frans kreeg al snel steun van anderen, onder wie Jan Monden. Hij was vanaf het begin nauw betrokken en herinnert zich nog goed hoe warm de ontvangst was. “We sliepen vaak bij de loco-burgemeester. De gastvrijheid was hartverwarmend. Mensen hadden zelf weinig maar maakten je altijd deel van hun gezin.”Toch waren er ook grote verschillen. “Als je te hard reed met een buitenlands kenteken kreeg je zonder pardon een boete. En die moest je direct contant in Poolse zloty betalen.”

De hulp uit Bavel groeide snel. Via verzorgingstehuis Ruitersbos werd een busje geregeld voor het kindertehuis. Er werden kleding en spullen ingezameld en dorpsgenoten adopteerden vijfentwintig Poolse gezinnen met een gehandicapt kind. Scholen, kerken en gezinnen zamelden elk geld en kleding in. Het bedrag van 250 gulden per gezin stond in Polen gelijk aan een jaarinkomen. Frans en Jan brachten het persoonlijk langs en maakten kennis met gezinnen die nauwelijks rond konden komen. “We stonden soms letterlijk in de keuken een dansje te doen om het luchtig te houden terwijl we geld en kleding uitdeelden. Dat raakte ons allemaal,” vertelt Jan.

Projecten die het verschil maakten

Naast deze hulp werden er grotere projecten opgezet. Er kwam een volledig ingerichte slagerij in Zakopane, met machines en materialen uit Nederland. Ook werd een garage opgezet waarvoor vier Polen in Bavel en omgeving werden opgeleid. De samenwerking met Campina hielp de plaatselijke melkfabriek vooruit. Bovendien ontstond er handel. Duizenden houten wijnkistjes werden in Polen gemaakt en naar Nederland gebracht, waardoor de vrachtwagens nooit leeg terugreden.

De activiteiten van de werkgroep bleven niet onopgemerkt. Vooral de zorg voor gehandicapten zette mensen in Zakopane aan het denken. Ze zagen hoe er in Nieuw Ginneken werd omgegaan met kwetsbare bewoners en raakten zich steeds meer bewust van het belang van goede zorg. 

De slagerij betekende beter voedsel, de kistenmakerij zorgde voor werkgelegenheid en de garage gaf Zakopane aanzien. Zelfs mensen uit Warschau kwamen er hun auto laten repareren. Voor gezinnen met een gehandicapt kind betekende de jaarlijkse bijdrage uit Bavel een extra jaarinkomen, waardoor ze in hun omgeving in hoger aanzien kwamen. Het kindertehuis kreeg steeds meer spullen en werd daardoor een plek waar ouders hun kinderen met vertrouwen durfden te brengen.

Verbondenheid en cultuur

Zo groeide er een speciale band tussen de mensen van Bavel en Zakopane, maar ook tussen de burgemeesters van beide gemeenten die elkaar nodig hadden om projecten van de grond te krijgen. Dat vertrouwen was in de tijd van communisme en Solidarnosc allerminst vanzelfsprekend. Na de val van de muur werd samenwerken een stuk makkelijker.

Naast praktische hulp was er ook ruimte voor cultuur. Dansgroepen uit Zakopane traden op in Bavel en Galder. Bij de bevrijdingsherdenking in 1989 waren Poolse gasten aanwezig. De link met de Poolse bevrijders van 1944 leeft nog steeds. Elk jaar klinkt tijdens de herdenking bij het monument in Bavel het Poolse volkslied, gespeeld door harmonie St. Caecilia.

Wat het heeft gebracht

Wat leverde het allemaal op? Volgens Frans vooral verbondenheid. “We hebben die mensen echt kunnen helpen. Vriendschappen ontstonden, dorpsgenoten werkten samen en er werd een blik over de grenzen geworpen.” Jan vult aan: “Je zag hoe groot het verschil kon zijn dat je samen maakt. Dat neem je je hele leven mee.”

De huisvesting van het gehandicapten dagverblijf was uiteindelijk vooral de grote verdienste van de gemeente Nieuw Ginneken, met burgemeester Peter van der Velde als drijvende kracht. Dat gebouw staat er nog steeds en wordt volop gebruikt.

Vandaag de dag is de formele samenwerking kleiner geworden omdat Polen zich sterk ontwikkeld heeft. Toch blijft de herinnering levend. In Bavel en Zakopane denkt men met warmte terug aan een tijd waarin een dorp en een stad elkaar hoop gaven.